កាលពីលើកមុន គេហទំព័រសូវរីនបានចុះផ្សាយរួចមកហើយនូវស្ថាបត្យកម្មលំនៅដ្ឋានបុរាណមួយប្រភេទគឺ ផ្ទះប៉ិត ឬ ផ្ទះក្រជម។ ដោយឡែកពេលនេះ យើងខ្ញុំសូមណែនាំប្រភេទផ្ទះបុរាណមួយបែបទៀតដែលប្រជាជនទូទាំង ប្រទេសនិយមសាងសង់តៗគ្នាពីជំនាន់មួយទៅជំនាន់មួយរហូតមកដល់ពេលបច្ចុប្បន្ន ហើយដែលយើងនាំគ្នាហៅរត់ មាត់ថា ផ្ទះកន្តាំង ដូចក្នុងចម្រៀង “ផ្ទះប៉ិតវាមានហោណាំង ផ្ទះកន្តាំងវាមានបីខ្នង បើអូនព្រមស្រលាញ់បង បួនដប់ ខ្នងក៏បងឲ្យដែរ…”។ បើវាជាប្រភេទផ្ទះបុរាណខ្មែរ ហេតុអ្វីបានជាជាប់ឈ្មោះជាផ្ទះ (ចិន) កន្តាំងទៅវិញ? តោះ!មក សិក្សាអំពីភិនភាគនិងសាវតារផ្ទះកន្តាំងទាំងអស់គ្នា!
ផ្អែកតាមសំណៅអត្ថបទ “ការស្ថាបនាគ្រឹះស្ថាន” និពន្ធដោយ លោក ស្រី អ៊ូ ដកស្រង់ចេញពីទស្សនាវដ្តី កម្ពុជ សូរិយា ចុះផ្សាយថ្ងៃទី២៦ ខែវិច្ឆិកា គ.ស ១៩៥៤ ផ្ទះកន្តាំង គឺសំដៅលើផ្ទះដែលគេគ្មានធ្វើហប់មុខ ហប់ក្រោយ (ហប់ មានន័យថា ប៉ែកផ្ទះពីខាងមុខ ឬ ខាងក្រោយបំផុតដែលតភ្ជាប់ពីមេដំបូលមានចែងឆ្វេងស្តាំ)ទេ អ្នកខ្លះធ្វើរាងវែង មានសសរកន្លោង ឬ សសរទ្រូង៣ បណ្តោយ១០ ម៉ែត្រ ទទឹង៦ ម៉ែត្រក៏មានអ្នកខ្លះធ្វើរាងខ្លីៗ មានសសរទ្រូងតែ២ បណ្តោយ៦ម៉ែត្រ ទទឹង៤ម៉ែត្រក៏មាន។ ផ្ទះកន្តាំងនេះត្រូវបានគេធ្វើក្លាយទៅជាបែបផ្សេងៗទៀតបាន គឺគេធ្វើដំបូល លើត្រង់ខាងមុខ និង ខាងក្រោយទម្លាប់ជាហប់បន្តិច ល្មមល្អមើល ហៅថា “ផ្ទះកន្តាំងក្លាយ” ។ បើគេប៉ិតជ្រុងមេដំបូល ខាងមុខ និង ខាងក្រោយ ខុបចុះបន្តិច មានសណ្ឋានដូចមាត់សត្វ គេហៅថា “ផ្ទះកន្តាំងបាក់ណុក” (ជាភាសាសៀម មានន័យថា មាត់បក្សី)។
ចំពោះប្រវត្តិនៃការហៅឈ្មោះផ្ទះនេះថាជាផ្ទះកន្តាំង គឺដោយសារពាក្យ “កន្តាំង” មានទំនាក់ទំនងនឹងជនអន្តោ ប្រវេសន៍ចិនមកពីតំបន់ក្វាងទុង (ហ្រ្វង់ស្វា តាំងទុយរីយ៉េរ៍ ២០០៦)។ ជនជាតិនេះបានតាំងទីលំនៅក្នុងប្រទេសវៀត ណាមមួយរយៈទើបនាំយកគម្រូផ្ទះនេះចូលមកក្នុងប្រទេសកម្ពុជាដោយគ្រាន់តែធ្វើការកែច្នៃខ្លះៗដើម្បីតម្រូវទៅតាមអាកាសធាតុក្នុងតំបន់ (ហ៊ុយ ប៉ាន់ ១៩៧៣ ទំ.៦២)។ ផ្ទះកន្តាំងដែលមានអាយុកាលចំណាស់ៗនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា សព្វថ្ងៃមួយចំនួនធំធ្លាប់ជាកម្មសិទ្ធិរបស់កូនចៅចិនដែលបុព្វបុរសរបស់គេជាជនអន្តោប្រវេសន៍ចូលមករស់នៅស្រុកខ្មែរក្នុងកំឡុងសតវត្សរ៍ទី១៨ និង ទី១៩។ ជាពិសេស នៅតាមដងទន្លេមេគង្គ គេសង្កេតឃើញមានលំនៅដ្ឋានជនជាតិ ចិនទាំងនោះយ៉ាងច្រើនគួរឲ្យកត់ចំណាំ។ ជនជាតិខ្មែរយើងក៏និយមហៅភូមិទាំងនោះថាជា ភូមិកន្តាំង គឺភូមិដែល កសាងឡើងដោយចិនកន្តាំង ហើយផ្ទះរបស់ជនជាតិចិននោះក៏ត្រូវបានគេហៅថា ផ្ទះកន្តាំង ចាប់ពីពេលនោះតរៀងមក។
គួរបញ្ជាក់ផងដែរថា ក្នុងរជ្ជកាលព្រះបាទស៊ីសុវត្ថិ (១៩០៤-១៩២៧) នៅស្រុកស្រែចំការ មានតែជនជាតិចិន និងជនជាតិយួនដែលនិយមធ្វើផ្ទះកន្តាំងជាផ្ទះផ្សារ ឬ ផ្ទះតៀម (សង់ផ្ទាល់ដី) សម្រាប់លក់ដូរទំនិញផ្សេងៗ។ លុះមក ដល់រជ្ជកាលព្រះបាទស៊ីសុវត្ថិមុនីវង្ស (១៩២៧-១៩៤១) និង រជ្ជកាលព្រះបាទនរោត្តមសីហនុ (១៩៤១-១៩៥៥) ប្រជា ជនខ្មែរនិយមធ្វើផ្ទះកន្តាំងជាច្រើនប្រភេទ ខ្លះសង់ផ្ទាល់ដី ខ្លះសង់ច្រើនខ្នង មានពីរខ្នង បីខ្នង ប្រាំខ្នង ហើយខ្លះទៀត សង់ខ្ពស់ឡើងលើពីរជាន់ក៏មាន។ ផ្ទះកន្តាំងរបស់កូនចៅចិនច្រើនតែមានឡៅតឿសម្រាប់កូនក្មេងស្នាក់នៅ ឬ ប្រើជា កន្លែងទុកឥវ៉ាន់ផ្សេងៗ។ ដូច្នេះហើយទើបក្រោយមក ផ្ទះល្វែងក្នុងក្រុងដែលជាផ្ទះលក់ទំនិញ សង់មានឡៅតឿតាម លំនាំផ្ទះកន្តាំងនេះឯង។ រីឯផ្នែកខាងក្នុងនៃផ្ទះកន្តាំងបុរាណវិញ មានការតុបតែងរចនាលម្អក្បាច់ក្បូរភ្ញីផ្កា និង រូបសត្វ ស្លាបផ្សេងៗ (ជួនកាលមានលាបពណ៌ទឹកមាសថែមទៀតផង) នៅលើធ្នឹមទ្វារចេញចូលធំនៃបន្ទប់ទទួលភ្ញៀវ។ ផ្ទះប្រភេទនេះសម្បូរនៅតាមជួរដងស្ទឹង និង ទន្លេ ជាអាទិ៍ ស្រុកស្អាង ស្រុកកោះធំ នៃខេត្តកណ្តាល ស្រុកស្រីសន្ធរ ស្រុកកោះ សូទិន និង ស្រុកកងមាស នៃខេត្តកំពង់ចាម ស្រុកបារាយណ៍ និង ស្រុកស្ទោង ខេត្តកំពង់ធំ និង ផ្នែកខ្លះនៃ ខេត្តសៀមរាប ជាដើម៕
Article by SRIN SOKMEAN